Iñaqui Gil de San Vicente
[Tradución: PCPG]As esquerdas revolucionarias españolas teñen que pensar sobre a manifesta imposibilidade de ser de esquerdas sendo á vez nacionalista español.Os recentes comicios celebrados en Galiza e na denominada “Comunidade Autónoma Vasca”, voltaron a confirmar os problemas estruturais que arrastra o Estado español desde que no século XV as súas clases dominantes intensificasen a política imperialista atacando a povos soberanos, inseríndoos á forza, mediante o represión, na dinámica da centralización estatal.
Desde logo que en plena época feudal e cando aínda partes da península ibérica seguían a gozar dunha esmagante superioridade cultural e humanista, a musulmá, fronte a inculta ferocidade cristiá, nesta época é imposibel falar de “Estado español” no sentido capitalista actual, é dicir, coma espazo material e simbólico de acumulación de capital por parte a burguesía.
Porén, xa entón funcionaba ao máximo unha constante definitoria das clases dominantes na península --Portugal conquistou a súa independencia mediante unha guerra de libertación no século XVII-- e que chegaría a ser típica da ideoloxía nacionalista española posterior: destruír ao povo que se resiste. Sen piedade algunha, o poder peninsular exterminou á moi superior cultura musulmá e ás súas forzas produtivas, masacrou aos últimos restos rebeldes e sospeitando con razón que os mouriscos podían reiniciar a resistencia expulsounos a comezos do século XVII. Mentres acontecía isto, Galiza foi sometida polas armas durante o século XV, destruíndoa como reino independente. Inmediatamente despois tocoulles aos hebreos, que pagaran a primeira invasión do que se pensaba que sería unha novo camiño de Indias, mais resultou ser outro continente, para desgraza inhumana dos seus habitantes. Os xudeus foron enganados e saqueados, e despois expulsados en masa. E da invasión militar do Estado navarro en 1512?. A crise da casa dos Ausburgo no século XVII preparou a base para o centralismo borbónico posterior, que irá medrando con altibaixos até a actualidade. O descoxuntamento da nación catalá iniciado entón continúa no presente coa fobia do partido socialista valenciano contra a lingua catalá, ao igual que a dos socialistas navarros contre o euskara, o desprezo dos socialistas galegos á súa lingua e, por non extendernos, o odio dos socialistas casteláns á verdadeira historia de Castela.
O capitalismo español construíu o seu Estado-nación entre o último tercio do século XIX e o comezo do século XX, pero xa para entón o seu bloque de clases dominante, formado pola unión das clases dominantes nos povos e nacións oprimidas polo Estado, asumira maioritariamente determinadas características desenvolvidas nos séculos anteriores: mentalidade inquisitorial, represiva e violenta; despreocupación pola ciencia e a tecnoloxía e prioridade á máxima explotación física da forza de traballo; típica dobre moral que aúna a corrupción extrema, o clientelismo sociopolítico e o extremismo católico; e nacionalismo imperialista baseado na crenza racista da superioridade da “nación española”. Logo, e a partir das artes da propaganda desde a cátedra do espírito santo e o confesionario, desde a escola e os periódicos, o capitalismo español unha quinta característica: a manipulación de masas coa industria político-mediática, moi controlada pola Igrexa pero tamén polas alianzas entre grupos económicos e partidos políticos. Ben mirado, estas características son comúns a todo sistema capitalista, mais aquí centrámonos en súas formas españolas.
As moi reducidas minorías burguesas e intelectuais que, coas súas diferencias, se enfrontaron nesta fusión entre represión, tecnofobia, corrupción clientelar, fanatismo relixioso e manipulación ideolóxica, foron cualificadas de herexes, reformadores, afrancesados, masóns, republicanos, vermello-separatistas e ata terroristas, e perseguido, torturados, encarcerados, desterrados, queimados vivos ou fusilados. O terror material e simbólico practicado durante séculos pola alianza sacrosanta entre propiedade privada, Estado en formación e Igrexa eterna, soldou unha mentalidade, unha subxectividade social actuante como forza material que unhas veces berraba: “¡Vivan as cadeas!”; outras o unamuniano “¡Que inventen eles!”; outras “¡Detente bala, Deus está comigo!”, tamén “¡Vivaspaña!”, ou frecuentemente vociferaba todas ao tempo.
Non ten sentido discutir que colectivos humanos, mulleres, grupos sexuais, sectores intelectuais e fraccións progresistas, clases traballadoras, povos e nacións foron máis masacrados que outros, porque a atrocidade máxima caía sobre eles sempre que a propiedade privada española se vía en perigo. Como calquera outro poder, o español doseaba segundo as súas necesidades e sapiencias o “terror calculado” e a “pedagoxía do medo”, pasando nos momentos críticos ao terror absoluto. Fóra no Estado ou noutros continentes, incluída a ferocidad nos Países Baixos, a propiedade privada española baseouse sempre na interacción desigual mais combinada dos cinco compoñentes vistos: terror en calquera de súas formas, prioridade da plusvalía absoluta sobre a relativa, corrupción, catolicismo e manipulación. Semellante interacción de compoñentes explica como e por que sucesivas castas e clases dominantes dos pobos invadidos integrábanse no poder español, ben como colaboracionistas exteriores, ben como fraccións no seu bloque de clases dominante. As múltiples formas de corrupción, súas sutís ou burdos mecanismos de pagar traizóns e comprar fidelidades, e as específicas esixencias de orde e colaboración de mando que ten a plusvalía absoluta, diferentes ás da plusvalía relativa, estes e outras razóns actuantes na quíntuple totalidade descrita, explican en suma a capacidade de absorción e integración no poder dominante de sectores máis ou menos amplos de poderes das nacións invadidas.
Na medida que tantos séculos de esclavización moral e física penetraban na estrutura psíquica de masas, nesa medida pero con velocidade e autonomía propias, as organizacións de resistencia que xurdían do interior das masas traballadoras non podían permanecer inmunes ao risco de infección e pudrimiento por parte de todos ou dalgúns dos catro compoñentes da totalidade analizada. Lóxica e necesariamente, as organizacións reaccionases, dereitistas, están xa formadas por eses “valores” consubstanciais á forma española da civilización burguesa, porén as de esquerdas non están en modo algún libres deses riscos. A historia do PSOE é un exemplo brillante e estremecedor de como en maior ou menor grao este partido foi asumindo activa ou pasivamente estes “valores”. Sobre a violencia, tortura e mentalidade inquisitorial, non fai falta extendernos. Sobre a tecnofobia e a prioridade da explotación física antes que a baseada na formación tecnocientífica e intelectual, o PSOE fixo algúns esforzos por modernizar o capitalismo e aumentar a súa productividade media, mais insuficientes a todas loces, e sobre todo sen intentar un troco cualitativo que reduza o desprezo do nacionalismo español para a cultura e a ciencia. E que imos dicir sobre seu “combate” contra a corrupción? O esplendoroso dispendio co PSOE que mantén cheas as arcas católicas, sínteses da fe, mostra o seu pregamento á Igrexa eterna. Por último, a unidade político-económica que forman o PSOE e PRISA esténdese á industria propagandística, cultural e ideolóxica.
As fallas estruturais do capitalismo español son teoricamente incomprensibles se non temos en conta o peso material destas realidades sociais. Sen recorrer ao desprezo polos investimentos en tecnociencia e en novas forzas industriais produtoras de bens de produción, e ao egoísmo cegarato e corrupto polas ganancias inmediatas da burbulla financeiro-inmobiliaria, por exemplo, non comprendemos nada de nada sobre o por que da pavorosa crise sistémica actual. Mais para entender a insondabel profundidade do abismo económico debemos ao tempo entender o peso fundamental das disciplinas laborais autoritarias, do papel da violencia económica e sociopolítica na forma de traballo baseada máis en explotación da forza física bruta que na forza cualificada de traballo, que require outra forma disciplinar. A corrupción xenética esencial ao capitalismo español e os lazos clientelares que se forman na ilegalidade ou alegalidade, explican tamén como todos os partidos colaboraron activamente coas fraccións empresariais e financeiras máis podres para privatizar terras colectivas, vendelas e enriquecerse con acordos simultáneos co capital comercial que sempre, como os voitres, revolotea ao redor da corrupción financeiro-industrial. A Igrexa eterna, envalentonada, organiza mobilizacións de masas en defensa das compoñentes máis reaccionarios da estrutura psíquica de masas, predicando obediencia ao poder e ao patrón e militancia na nacional-catolicismo. Pechando o círculo, a industria da alienación funciona a plena capacidade fabricando ansiedade e medo paralizante utilizando como materia curmá unha crise que non analiza radicalmente e que falsifica na súa orixe e consecuencias.
As nacións oprimidas tampouco escapan a estas características no esencial aínda que as súas formas concretas varían segundo sexa a historia particular dos seus capitalismos correspondentes. A lei do desenvolvemento desigual e combinado opera tamén nestas cuestións mostrando como a violencia, a tecnofobia, a corrupción, o catolicismo e a falsidade actúan con diversas intensidades en todos os capitalismos periféricos. Non se salva ningún, aínda que como no de Vascongadas, ou “Euzkadi” para o PNV, a tecnofobia sexa menor polo peso da produción industrial de bens de produción, mais sen chegar ao peso fundamental que a tecnociencia ten nos capitalismos imperialistas hexemónicos. En Galiza, por exemplo, a tecnoloxía naval e pesqueira foi coidada pola súa influencia económica central, mais en detrimento doutras tecnoloxías industriais e da economía en xeral. En ambas nacións, a corrupción é unha realidade ainda que aparece de xeitos distintos, do mesmo modo que o consumo de opio relixioso. Nas dúas, o terror fixo estragos nas primeiras fases do franquismo, para adquirir maquilaxes diferentes contra o povo galego.
Temos que partir destas realidades para comprender as profundas dinámicas motrices da dialéctica entre continuidade e mudanza socioeconómica e política nas nacións oprimidas, como primeiro paso imprescindibel para valorar logo os vaivens superficiais no electoral. Por exemplo, as diversas expresións do nacionalismo español en Galiza e Vascongadas pasan a ser secundarias cando nas eleccións autonómicas o sentimento nacional galego e vasco está enfrontado ao nacionalismo imperialista español, que esquece as súas diferencias secundarias permitindo que amplas masas de votos flúan do PP ao PSOE neste caso, e noutros do PSOE ao PP. A aparición de UPyD non anula o o devandito senón que o confirma porque enton o nacionalismo español ten máis ofertas esencialmente idénticas entre as que escoller. A cuádruple característica descrita tende a unirse no básico e esfumarse no accesorio para “salvar a unidade de España” nas nacións conquistadas.
Porén a vantaxe do nacionalismo español é que dispón dun Estado que centraliza estratexicamente os ritmos evolutivos diferentes das catros características, aínda que con tensións internas como, por exemplo, o golpe que pretendeu darlle o PSOE ao PP sacando á luz unha pequena parte da corrupción estrutural. En Galiza, esta manobra non produciu efectos porque é maior o desprestixio do PSOE que o do PP, xa que, entre outras vantaxes, este segundo puido crear unha densa rede clientelar de apoios e obrigas que agora lle permitiron mobilizar máis votos, alén doutras razóns. Mais en Vascongadas, na “Euzkadi” triprovincial do PNV, ademais dos efectos da “loita” do PSOE contra a corrupción, outras cuestións pesaron aínda máis no xiro ao PSOE e a UPyD por miles de votos do PP como, principalmente, a tallante decisión estatal de endurecer a conquista do Pais Basco coas bazas engadidas que ofrece un Goberniño Vascongado e un lehendakari abertamente españois, aínda que gañe con métodos antidemocráticos, mentiráns e violentos. A garantía dada aos votantes do PP nas Vascongadas de que o PSOE aumentará a violencia simbólica, lingüístico-cultural e material contra o PovoVasco, como o está a facer descaradamente en Nafarroa apoiando a UPN, e esta garantía foi moito máis determinante cá suposta “loita” contra a corrupción.
O sempre necesario rigor teórico e metodolóxico, así como o respecto e admiración que sentimos para as esquerdas independentistas galegas, esíxennos non aventurar hipóteses sobre os resultados electorais en Galiza antes de dispoñer dos estudos das esquerdas independentistas desta nación. Por outra parte, a esquerda abertzale xa ofreceu a súa valoración básica e nuclear sobre os resultados das pasadas eleccións autonómicas, dispoñibel na Rede, á que, probabelmente, seguirán outras análisis máis extensas que enriquecerán o xa o devandito mais non o cambiarán substancialmente. Polo tanto, aquí limitareime a suxerir algúns pontos de reflexión crítica en primeiro lugar para as nacións oprimidas polo Estado español, e en segundo lugar para as esquerdas revolucionarias e internacionalistas españolas, que existen. A intención, como sempre, é varias teses propiciadoras dun debate colectivo amplo e radical sobre que futuro temos as nacións sen Estado dentro do Estado español e, ao tempo, provocar unha reflexión nas esquerdas estatais sobre o contido reaccionario do nacionalismo español.
A primeira tese é que a sorte do capitalismo español é a sorte do seu nacionalismo e do seu Estado burgués. Ou dito doutro xeito, capitalismo, nacionalismo e Estado forman unha unidade que se sostén na explotación das clases traballadoras e nacións oprimidas, das mulleres, da forza de traballo emigrante, e dos povos explotados polas transnacionais de berce español, etc., e que recorre á violencia máis extrema para garantir a súa propiedade privada, mais polas “rexións de España” segundo súas rebeldías respectivas. De calquera xeito, a evolución do capitalismo español levou ao seu cúlmen o problema da democracia como forma de poder. A democracia en abstracto é o instrumento político que permite ao nacionalismo español agochar as características vistas dando unha imaxe de modernidade, canalizar polas canles que el impuxo a mestura de malestar difuso ou concreto e indiferenza e pasividade, anulándoos e volvéndoos funcionais ao sistema, e anular os dereitos nacionais dos pobos asoballados.
A democracia real, práctica e activa, debe ser recuperada como esencia da acción das clases e dos povos. Ningunha das características analizadas é compatibel con acción democrática das masas, e menos coa dos povos oprimidos. A explotación asalariada, a violencia, a corrupción, a burocracia eclesiástica e a mentira convertida en verdade oficial chocan frontalmente coa acción democrática porque esta non é senón o exercicio da autodeterminación consciente e libre. A autodeterminación democrática, sexa colectiva ou individual, esixe información veraz e contrastabel, liberdade e tempo de debate público, mais sobre todo esixe seguridade e certeza de que a súa vontade maioritaria democraticamente decidida será respectada polo poder establecido, é dicir, que este asuma someterse á democracia que nega e persegue. Polo tanto o dereito de autodeterminación e a garantía da súa realización democrática, son unha necesidade elemental e imprescindible.
A segunda teses é que o capitalismo español readecua e adapta as formas superficiais do seu nacionalismo ás necesidades da acumulación, de modo que, en aparencia, pode falarse de varios nacionalismos diferentes cando en realidade soamente hai un e básico. A burguesía española, como calquera outra, dispón de industrias que producen ideoloxías de consumo desbotabel, e de aparellos de seguimento, control e censura que vixían que tales modas ideolóxicas non cuestionen baséea do seu nacionalismo. Pero tamén se preocupa e moito en que esa industria modernice e adecue periodicamente as formas máis obsoletas ou innecesarias do nacionalismo básico ampliando os seus contidos, ofertas e atraccións. No Estado español, ademais debe facelo con máis présa pola existencia de fortes sentimentos regionalistas, autonomistas, nacionalistas opostos e independentistas. Contra estes últimos sobre todo, mais tamén contra os nacionalismos non españois, van destinadas as vixilancias máis atentas e permanentes.
As nacións oprimidas vense, polo tanto, na necesidade de seguir atentamente o proceso modernizador do nacionalismo español para manter unha loita teórica, cultural, social e política contra o seu núcleo permanente e contra as súas novas formas externas. Se o sentimento nacional dun povo se estanca na súa expansión e mellora, non tardará moito tempo en iniciar un retroceso fronte a nacionalismo de Estado. O povo sen Estado carece dos recursos estratéxicos imprescindibeis para realizar eses labores coa idoneidade de medios suficientes, tendo en conta a esmagante superioridade de medios do nacionalismo estatal. Mais as respostas dos povos dominados aos cambios do nacionalismo dominante non poden realizarse sen a iniciativa directora das súas clases traballadoras, que son a maioría da povoación e as únicas que poden achegar a experiencia vital necesaria para crear un proxecto independentista hexemónico, xa que a burguesía nin pode nin quere facelo. Alí en onde é apreciable a cantidade de povoación emigrante de primeira xeración e en onde aínda a de segunda xeración está socializada na cultura nacional dos seus pais, da primeira xeración, nestes sitios, a adecuación permanente do independentismo ás repostas do nacionalismo estatal vólvese unha necesidade vital xa que o Estado presiona por todos os medios para reforzar o seu nacionalismo entre dita poboación.
A terceira tese é que as nacións dominadas han de dar o paso sen retorno ao obxectivo de dotarse dun Estado propio que facilite a consecución destas e doutras conquistas necesarias. O debate sobre a necesidade dos Estados das nacións non españolas ten que saltar á palestra das discusións teóricas e políticas, sociais e comúns non só en interior deses povos indefensos, senón dentro mesmo do Estado español. Debates que se teñen que basear no irrepetibel da quíntuple característica do capitalismo español. Ningunha nación pode ser libre no meio da violencia, a feble productividade do traballo, a corrupción xeralizada, a intolerancia relixiosa e a alienación mediática. Atada por estas cadeas, a nación deixarase levar pola corrupta, fanática e egoísta clase burguesa, que aplicará a violencia contra a maioría traballadora e que non dubidará en pedir axuda a outros Estados opresores para garantir a súa propiedade privada das forzas produtivas.
Nas condicións actuais do capitalismo estatal e mundial, atrasar a socialización do debate sobre a necesidade do Estado propio é conceder un precioso tempo de recuperación e de reforzamento ao Estado opresor e ao seu nacionalismo. Dada a gravidade extrema da situación socioeconómica, ningunha medida contra a crise do capital pode ser efectiva sen o soporte estatal, e as nacións sen Estado padecen unha absoluta indefensión en todos os sentidos. A lei da concentración e centralización de capitais aplícase, con algunhas diferencias secundarias, á centralización estatal en todas aquelas temáticas vitais para a acumulación capitalista, e aínda que esa mesma lei esixe que os Estados vaian confluíndo nunha unidade superior, a UE no noso caso, iso non implica a extinción dos Estados senón a súa adecuación e reorganización, cedendo uns poderes pero desenvolvendo aínda máis outros. Os povos oprimidos flotan como cortizas neste temporal de decisións de longo alcance tomadas sen consultarlles, usándoos xeralmente coma peóns de intercambio en beneficio das nacións dominantes protexidas polos seus propios Estados.
A cuarta teses é que as nacións oprimidas non poden cometer o erro de camiñar cada unha polo seu lado, sen establecer efectivas relacións de solidariedade internacionalista entre elas para facer fronte común ao Estado dominante. Dicilo é tan obvio que parece unha repetición mecánica, mais voltando á crise actual e aos problemas de mando e hexemonía dentro da UE e doutros bloques imperialistas mundiais, vemos que agora máis ca nunca o devandito internacionalismo solidario entre os povos asoballados é máis necesario que nunca antes. Non merece a pena repetirse ao respecto.
A quinta e última tese trata sobre as esquerdas revolucionarias españolas. Non somos quen para dicirlles que deben facer e que non, pero si temos o dereito e a obriga de lembrarlles a esmagantes experiencia histórica segundo a cal “un povo que asoballa a outro povo nunca será libre”. Sabemos que, de novo, o internacionalismo está recuperándose entre as persoas conscientes de que a Constitución monárquica e o Estado son verdadeiras cadeas irrompíbeis se non se debilita substancialmente o nacionalismo español dentro do Estado e dentro das nacións que este asoballa. Os resultados electorais en Galiza reforzan obxectiva e subxectivamente ao PP e a imposición antidemocrática do PSOE en Vascongadas reforza ao PSOE no Estado. Así, dúas das patas do monstro saen fortalecidas, mais tamén outras como o afán militarista e imperialista de, por fin, vencer aos “bárbaros do norte”, o nacional-catolicismo que poderá castigar aos denostados “curas vascos”, a corrupción xeneralizada que seguirá mantendo as redes de distribución de drogas cunha Galiza mellor controlada e que verá aumentar o seu mercado nunha Euskal Herria que xa foi mergullada nun océano de heroína por tramas escuras e, por non extendernos, cunha industria político-mediática que aumentará os seus beneficios ao ter que fabricas unha nova versión interesada e mentirá sobre aquel o devandito segundo o cal ser basco é ser dobremente español: por basco e por español. E a gran derrotada será, outra vez, a clase traballadora do Estado.
As esquerdas revolucionarias españolas teñen que pensar sobre a manifesta imposibilidade de ser de esquerdas sendo á vez nacionalista español.
IÑAKI GIL DE SAN VICENTE
[Voltar ao inicio desta nova]
Portada do xornal "El Pueblo Gallego" do 28-6-1931 (O subliñado en azul é noso)
Premer aquí ou na imáxe para ampliar. (O subliñado dos titulares deste documento é noso)
